Pośrednictwo ubezpieczeniowe w dyrektywach Unii Europejskiej

kontynuujemy prezentację pracy magisterskiej z lutego

Istota ubezpieczenia tkwi w zapewnieniu ubezpieczonemu ochrony na wypadek pewnych zdarzeń.

15 stycznia 2003 r. weszła w życie nowa dyrektywa Unii Europejskiej, Wciągu dwóch lat od opublikowania Dyrektywy[1] w oficjalnym dzienniku Unii Europejskiej, państwa członkowskie Unii są zobowiązane do dostosowania ustawodawstwa w kierunku rozwiązań zawartych w Dyrektywie. Podstawową ideą wypływającą z omawianej dyrektywy jest swoboda działania pośredników ubezpieczeniowych. Jest to swoboda w rozumieniu formy prowadzenia działalności, jak i miejsca jej wykonywania.

Proces liberalizacji rynku ubezpieczeń w Unii Europejskiej jest szczególnie widoczny na przestrzeni ostatnich 10 lat. Implementacja III Generacji Dyrektyw pozwoliła zakładom ubezpieczeń mającym swoją siedzibę na obszarze Wspólnot korzystać z przywilejów wynikających ze swobody osiedlania oraz swobodnego świadczenia usług.

Usługi finansowe stanowią jedną z podstaw sprawnie funkcjonującego rynku. Poprzez zapewnienie konsumentom i przedsiębiorcom możliwości inwestowania ich kapitału, udzielania i zaciągania kredytów oraz zarządzania ryzykiem w najbardziej efektywny sposób zagwarantowana zostaje niezbędna cyrkulacja kapitału. Rynek finansowy pozwala kojarzyć inwestorów szukających sposobności na zyskowną lokatę swoich kapitałów z podmiotami zainteresowanymi pozyskaniem niezbędnych funduszy dla planowanych inwestycji. Zgodnie z założeniami przyjętymi Lizbonie rynek Unii Europejskiej ma do 2010 r. stać się najbardziej konkurencyjnym obszarem ekonomicznym na świecie. Warunkiem realizacji tak ambitnego celu jest harmonizacja rynku wewnętrznego zwłaszcza poprzez ujednolicenie sektora usług finansowych.

Deregulacja rynku usług finansowych prowadzona jest od ponad 30 lat. Trudności w osiągnięciu satysfakcjonującego poziomu harmonizacji tego sektora gospodarki Wspólnot wynikają z wielu przyczyn natury prawnej, ekonomicznej i politycznej. Dotyczy to m. in. nierównomiernego rozwoju ekonomicznego poszczególnych państw członkowskich.

Pod koniec lat 80 rada unijnych ekspertów skoncentrowała się na eliminacji barier prawnych utrudniających podmiotom gospodarczym działanie na zasadach wolnej konkurencji, oraz wprowadzeniu swobody przepływu kapitału. Realizacja swobody przepływu kapitału pozwoliła następnie na opracowanie ram prawnych dla wprowadzenia kolejnych dwóch swobód traktatowych niezbędnych dla powołania   Jednolitego Rynku Ubezpieczeń. Były to swoboda osiedlania się oraz swobodne świadczenie usług.

W dniu 1 lipca 1994 r. powołany został Jednolity Rynek Ubezpieczeń. Zagwarantowano minimalny poziom harmonizacji prawa względem podmiotów prowadzących działalność ubezpieczeniową. Nowa struktura prawna oparta została na systemie dyrektyw ubezpieczeniowych wydawanych na przestrzeni prawie trzydziestu lat. Powołanie Jednolitego Rynku Ubezpieczeń pozwoliło zakładom ubezpieczeń posiadającym siedzibę na obszarze UE prowadzić działalność w każdym z państw członkowskich. Oznacza to wprowadzenie tych samych reguł prawnych dla wszystkich firm ubezpieczeniowych na podstawowym poziomie ich funkcjonowania.

Za faktyczną datę rozpoczęcia procesu integracji rynku ubezpieczeniowego przyjmuje się 1964 r. kiedy to Rada Ministrów EWG uchwaliła Dyrektywę w sprawie znoszenia ograniczeń dotyczących swobody osiedlania się i swobody świadczenia usług w działalności reasekuracyjnej.[2]

Pierwsza dyrektywa dotycząca ubezpieczeń bezpośrednich została opublikowana w 1973 r.[3] Kolejnym etapem było przyjęcie w 1979 r. dyrektywy regulującej ubezpieczenia życiowe[4]. Oba dokumenty jedynie częściowo wprowadziły zasadę swobodnego osiedlania się względem podejmowania działalności ubezpieczeniowej na obszarze Wspólnoty.

Lata 1988 i 1990 zaowocowały wprowadzeniem dwóch  dyrektyw[5]. Założeniem II Generacji Dyrektyw było częściowe urzeczywistnienie swobody świadczenia usług. W ograniczonym stopniu dopuszczono możliwość oferowania produktu ubezpieczeniowego przez zakład z siedzibą w państwie członkowskim.

Przełomowe znaczenie przypisuje się dopiero III Generacji Dyrektyw, która ustanowiła zasadę jednolitej licencji. Zniesiono obowiązek zatwierdzania przez organy nadzoru składek ubezpieczeniowych oraz ogólnych warunków umów dla wprowadzanych produktów. Zasadniczym celem Dyrektyw III Generacji było powołanie Jednolitego Rynku Ubezpieczeń[6].

Liberalizacja rynku ubezpieczeniowego objęła także pośrednictwo ubezpieczeniowe. Powodem był brak regulacji harmonizującej działalność pośredników ubezpieczeniowych, jak również restrykcyjne krajowe prawo chroniące konsumenta.

Ogromny postęp w jednoczeniu rynku pośredników dała długo oczekiwana dyrektywa[7], której projekt został opracowany przez Komisję i zaakceptowany w 2002 roku przez Radę Ministrów UE. Główne założenie nowej regulacji opiera się na schemacie zasady jednolitej licencji, pozwalającej pośrednikom ubezpieczeniowym zarejestrowanym w danym państwie członkowskim, na realizację działalności na obszarze całej UE.

W dyrektywie nie różnicuje się pozycji agenta i brokera, mówi się tylko o pośredniku ubezpieczeniowym i reasekuracyjnym, wymieniając jako szczególną podgrupę tzw. pośredników zależnych. Według dyrektywy pośrednikiem zależnym jest pośrednik działający w imieniu lub na rzecz jednego bądź kilku zakładów ubezpieczeń, ale bez prawa inkasowania składki i z zastrzeżeniem, iż za jego działania pełną odpowiedzialność ponosi podmiot na rzecz  którego pośrednictwo wykonuje. Przy pośredniku zależnym jest także wymóg, aby  produkty  ubezpieczeniowe,  które  oferuje nie były wzajemnie wobec siebie konkurencyjne. Pośrednik zależny jest zwolniony od wymogu posiadania ubezpieczenia zawodowego.

Swoboda, którą zakłada Dyrektywa pociąga jednak za sobą pewne konsekwencje. Skoro każdy zajmujący się pośrednictwem może wybrać formę w jakiej będzie swoją działalność prowadził, mając oczywiście zezwolenie w swoim kraju macierzystym na działalność w innych państwach Unii, to musi być zapewniona właściwa jakość świadczonej przez niego usługi oraz bezpieczeństwo dla jego klientów.

Stąd w Dyrektywie zobowiązuje się pośredników do posiadania odpowiedniej wiedzy i umiejętności, a na państwa członkowskie nakłada się obowiązek określenia wymogów w tym względzie, stosownie do wykonywanych działań pośrednictwa ubezpieczeniowego oraz do produktów będących w zakresie dystrybucji pośrednika. Zakłady ubezpieczeń zobligowane są do sprawdzania wiedzy i umiejętności pośredników, a także do organizowania szkoleń stosownie do potrzeb.

Polscy agenci i brokerzy muszą przygotować się na konkurencję kolegów z Unii. Postawiono im również pewne wymogi finansowe. Owe ultimatum to ubezpieczenie. Pośrednicy będą musieli posiadać ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej za błąd w sztuce lub inną odpowiednią gwarancję na kwotę 1 miliona euro na jedną szkodę oraz 1,5 miliona euro na wszystkie szkody. Ubezpieczenie będzie musiało być skuteczne na terenie wszystkich państw Unii. Podane sumy gwarancyjne będą ulegały co pięć lat aktualizacji w oparciu o Europejski Indeks Cen. Z takiego ubezpieczenia zwolnieni są ci pośrednicy, którym ubezpieczenia lub gwarancji udzielił zakład ubezpieczeń albo inny podmiot z którego upoważnienia pośrednik swoje czynności wykonuje, a także ten pośrednik, za którego została przejęta pełna odpowiedzialność przez zakład ubezpieczeń

Dyrektywa zakłada, że każde państwo członkowskie musi zabezpieczyć klientów pośredników przed niewłaściwym przepływem składki ubezpieczeniowej i sumy odszkodowania ponieważ działania pośrednika nie ograniczają   się tylko do zawierania umowy, ale polegają także na wykonywaniu umowy, w tym również na przekazywaniu klientowi odszkodowania. Kraj członkowski ma prawo wybrać jedną z form zabezpieczenia, zaproponowaną w treści dyrektywy. Może być to odpowiednie ustawodawstwo gwarantujące prawa klienta, ustanowienie stosownego funduszu gwarancyjnego albo zobowiązanie pośredników do posiadania pewnej ilości środków finansowych. W dyrektywie minimalny pułap tych środków określony został na  poziomie 15 tys. euro.

Oprócz ubezpieczenia, celem ochrony klientów  w przypadkach gdy pośrednik w sposób nieprawidłowy zadysponuje środkami finansowymi klienta, kraje członkowskie Unii są zobowiązane do podjęcia działań, które mogę mieć jedną z następujących form:

• postanowienie umowne zabezpieczające interes klienta poprzez uznanie, że pieniądze przekazane pośrednikowi są pieniędzmi wpłaconymi do zakładu ubezpieczeń,
• warunek posiadania środków własnych na poziomie minimum 4% zainkasowanych rocznie składek, nie mniej niż 15 000 euro,
• postanowienie prawne, mocą którego pieniądze będące w obrocie pomiędzy klientem a pośrednikiem są przekazywane na wyodrębnione konta bankowe, zabezpieczone przed egzekucją w przypadku upadłości pośrednika,
• powołanie funduszu gwarancyjnego służącego zaspokajaniu roszczeń klientów pokrzywdzonych działaniami pośrednika.

Kolejnym elementem prowadzenia działalności w obrębie pośrednictwa ubezpieczeniowego jest nakaz przekazywania klientowi, przed zawarciem umowy ubezpieczenia szerokich informacji dotyczących osoby pośrednika i firmy zajmującej się pośrednictwem, którą reprezentuje. Zgodnie z dyrektywą do wymaganego zakresu informacji, zalicza się:

• nazwisko i adres pośrednika[8],
• informację o rejestrze, do którego pośrednik został wpisany i drogę weryfikacji faktu dokonania wpisu,
• oświadczenie czy pośrednik posiada, pośrednio lub bezpośrednio, 10% lub więcej   głosów   na   Walnym   Zgromadzeniu    Wspólników lub akcji w którymkolwiek zakładzie ubezpieczeń,

• oświadczenie czy którykolwiek zakład ubezpieczeń lub reasekuracji, albo którykolwiek z ich akcjonariuszy, posiada więcej niż 10% głosów na WZA lub akcji bądź udziałów w firmie pośrednika,
• nazwę organizacji, której zadaniem jest przyjmowanie skarg klientów i innych osób na działania pośredników ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych, oraz w razie potrzeby, opis procedur dotyczących polubownego załatwiania skarg i dochodzenia roszczeń.

Oprócz tego pośrednik będzie zobligowany do uzasadnienia rekomendacji danego produktu ubezpieczeniowego, a w przypadku gdy będzie deklarował, że jego czynności i porady dotyczą produktów szerokiej, nieokreślonej liczby zakładów ubezpieczeń, będzie miał obowiązek przedstawienia rzetelnej i wyczerpującej analizy produktów dostępnych na rynku. Ten wymóg nie jest bezwzględny w sytuacji, gdy konsumentem jest osoba prawna, szukająca ubezpieczeniowego czy reasekuracyjnego pokrycia dla ryzyk handlowych lub przemysłowych. Pewną uciążliwością związaną z wymogiem informowania klienta w zakresie wskazanym przez dyrektywę jest określenie, iż wymóg ten ma być zrealizowany w formie pisemnej. Wyjątkiem od tej zasady  jest prawo  do  przekazania  informacji  ustnie w przypadku  gdy niezbędne  jest

natychmiastowe udzielenie ochrony ubezpieczeniowej lub na żądanie klienta. Natomiast przy sprzedaży przez telefon, klientowi będzie udzielało się informacji wstępnych zgodnie z zakresem określonym przez zasady sprzedaży konsumenckich usług finansowych na odległość. Jednakże po zawarciu umowy ubezpieczenia, pośrednik będzie miał obowiązek przekazać klientowi wszystkie wymagane przez dyrektywę informacje w formie pisemnej.

Wymagania finansowe stawiane pośrednikom są zatem wysokie, oprócz ubezpieczeń z odpowiednimi sumami gwarancyjnymi, a więc i odpowiednio wysoką składką muszą oni jeszcze liczyć się z tym, iż mogą zostać obciążeni koniecznością posiadania odpowiedniej ilości środków własnych lub koniecznością przekazywania części tych środków na wyodrębnione fundusze. To właśnie wymogi finansowe mogą stać się barierą dla wielu indywidualnie działających agentów. Jako podmioty słabe finansowo nie będą mogli spełnić tych wymagań ani skutecznie konkurować z pośrednikami z państw Unii, którzy już teraz niejednokrotnie działają w skali globalnej, jako firmy pośrednictwa skupiające wielu wyspecjalizowanych w poszczególnych grupach ryzyk pośredników. W Polsce ubezpieczenie OC musieli dotychczas posiadać tylko brokerzy. W wielu krajach Unii nie tylko ubezpieczenie, ale także blokowanie środków finansowych to rozwiązania funkcjonujące od lat.

Ta analiza postanowień nowej dyrektywy Unii w sprawie pośrednictwa ubezpieczeniowego pokazuje na jak duże zmiany muszą przygotować się pośrednicy. Z jednej strony ogromna swoboda działania, z drugiej natomiast szereg wymogów niejednokrotnie przekraczających możliwości polskich pośredników.

[1] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z 9 grudnia 2002 r. dotycząca pośrednictwa ubezpieczeniowego, 2002/92/EC

[2] Dyrektywa Rady z 25 lutego 1964 r. [64/225/EWG] w sprawie znoszenia ograniczeń dotyczących swobody osiedlania się i swobody świadczenia usług w działalności reasekuracyjnej.

[3] Pierwsza dyrektywa Rady z 24 lipca 1973 r. [73/239/EWG] w sprawie koordynacji przepisów dotyczących podejmowania i prowadzenia działalności w ubezpieczeniach nie na życie.

[4] Pierwsza dyrektywa Rady z 5 marca 1979 r. [79/267/EWG] w sprawie koordynacji przepisów dotyczących podejmowania i prowadzenia działalności w ubezpieczeniach na życie.

[5] Druga dyrektywa Rady z 22 czerwca 1988 r. [88/357/EWG],  w sprawie koordynacji przepisów dotyczących ubezpieczeń nie na życie i w sprawie ułatwienia podejmowania działalności w ramach swobody świadczenia usług oraz zmiany dyrektyw 73/239/EWG, oraz Druga dyrektywa Rady z 8 listopada 1990 r. [90/619/EWG],  w sprawie koordynacji przepisów dotyczących ubezpieczeń  na życie i w sprawie ułatwienia podejmowania działalności w ramach swobody świadczenia usług oraz zmiany dyrektyw 97/267/EWG.

[6] Trzecia dyrektywa Rady z 18 lipca 1992 r. [92/49/EWG] koordynująca przepisy dotyczące ubezpieczeń nie na życie, jak i zmiany dyrektywy 73/239/EWG i dyrektywy 88/357/EWG; Trzecia dyrektywa Rady z 10 listopada 1992 r. [92/96/EWG] koordynująca przepisy dotyczące ubezpieczeń na życie, jak i zamiany dyrektywy 79/267/EWG i dyrektywy 90/619/EWG.

[7] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z 9 grudnia 2002 r. dotycząca pośrednictwa ubezpieczeniowego, 2002/92/EC

[8] Tamże, art. 12.