Rozwój ubezpieczeń na życie w Wielkiej Brytanii

Historia ubezpieczeń na życie w Wielkiej Brytanii jest równocześnie historią ubezpieczeń na życie na świecie. Pierwsza udokumentowana polisa ubezpieczenia na życie została zawarta w 1583 r. przez Office of Insurance w budynku Royal Exchange w Londynie. Pierwsze ubezpieczenia na życie towarzyszyły ubezpieczeniom morskim. Gdy potrzeba zabezpieczania majątku była już standardem zaczęto zastanawiać się nad ubezpieczaniem życia. W Londynie pod koniec XVI wieku ubezpieczenia na życie rozpoczęła zawierać Izba Ubezpieczeń, która głównie zajmowała się ubezpieczeniami morskimi. Pierwszym zakładem ubezpieczeń na życie o charakterze przedsiębiorstwa zarobkowego było Towarzystwo Opieki dla Wdów i Sierot (The Society of Assurances for Widows and Orphans) powstałe w Wielkiej Brytanii w 1699 r.

Jednym z pierwszych rodzajów stowarzyszenia ubezpieczeniowego była tontyna, czyli fundusz do którego każdy z uczestników wpłacał składkę, a odsetki były dzielone między członków pozostałych przy życiu. W roku 1706 powstało Przyjacielskie Stowarzyszenie Stałego Zabezpieczenia – The Amicable Society for a Perpetual Assurance, które istniało przez 160 lat, a potem połączyło się z kompanią ubezpieczeniową Norwich Union Life.

Lata 1706 – 1720 były interesującym okresem w historii ubezpieczeń na życie w Wielkiej Brytanii, gdyż wraz z początkiem stulecia cała metropolia przesiąknięta była atmosferą spekulacji. W projekcie ubezpieczeń na życie zaproponowano nowy sposób gromadzenia bogactwa – do ubezpieczenia przyjmowani byli prawie wszyscy i nie wzdrygano się nawet przed ubezpieczaniem osób chorych. Później ubezpieczeniami życiowymi zajmowały się między innymi takie instytucje jak angielski Royal Exchange i London Assurance Corporation. Jednak dopiero w 1765 r. powstała pierwsza kompania ubezpieczeniowa – w sensie w jakim obecnie termin ten jest używany – The Equitable Society of London i rozpoczęła zawieranie umów długoterminowych na życie w oparciu o badania na temat śmiertelności. Od 1769 roku możliwe było już korzystanie z pierwszych Tablic Śmiertelności Northampton, które zostały przygotowane przez Dr Price’a i zapoczątkowały nową erę w ubezpieczeniach na życie. Powiada się, że historia The Equitable jest zarazem historią ubezpieczeń na życie w Anglii.

Pierwsza połowa XIX wieku była okresem szybkiego rozwoju ubezpieczeń na życie w Wielkiej Brytanii. Coraz lepsze warunki życia powodowały, że wskaźniki śmiertelności były coraz korzystniejsze i można było oferować coraz korzystniejsze warunki ubezpieczenia. W niemałym stopniu rozwojowi temu pomógł rząd, gdyż wprowadził możliwość odliczania składek na ubezpieczenia na życie od podatku dochodowego.

Poczynając od 1862 r., trend rozwoju ubezpieczeń na życie w Wielkiej Brytanii miał już trwałe i solidne podstawy. Ubezpieczenia na starość wprowadzono w 1908 roku, a chorobowe, na wypadek inwalidztwa i braku pracy w 1911 roku.

Niepewność sytuacji życiowej i obawa o sytuację rodziny po śmierci jej żywiciela, a z drugiej strony chęć gromadzenie oszczędności, spowodowały wzrost znaczenia ubezpieczeń na życie. Coraz większą rolę odgrywała matematyka aktuarialna. Pierwsza wojna światowa nieznacznie spowolniła rozwój ubezpieczeń na życie. Po wojnie w wielu krajach nastąpiła silna inflacja, co w największym stopniu wpłynęło na ubezpieczenia na życie. Lokaty traciły wartość, a wypłacane świadczenia szybko się dewaluowały. Ludzie zaczęli tracić zaufanie do ubezpieczeń na życie. Druga wojna światowa także zahamowała rozwój ubezpieczeń. Dopiero w drugiej połowie XX wieku nastąpił nie zakłócony rozkwit ubezpieczeń na życie, które stały się siłą motoryczną rozwoju gospodarczego i ogólnego postępu.

Pierwotna forma prawną, w jakiej działały zakłady ubezpieczeń na życie były kasy oparte na zasadzie wzajemności i towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych. Stopniowo powstawały też spółki akcyjne. Ostatnie dwie formy prawne na stałe zagościły w większości państw. Historycznie brytyjskie instytucje ubezpieczeniowe powstawały na podstawie patentu królewskiego (np. Royal Exchange Insurance) albo ustawy Izby Gmin (The Scottish Union). Drogą do obejścia tak żmudnej procedury było zakładanie towarzystw ubezpieczeń wzajemnych, którymi zajmuje się urząd Friendly Societes Register. Odrębna ustawa – Lloyd’s Act – dotyczy zrzeszającego ok. 6 tys. brokerów rynku Lloyda.

Początkowo ubezpieczenia na życie pełniły funkcję ochronną. Następnie zaczęto dostrzegać równoczesną możliwość oszczędzania i pomnażania kapitału, który był gromadzony aby zapewnić świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku ubezpieczeniowego. Współcześnie dużą popularnością cieszą się ubezpieczenia na życie związane z zaciągniętą pożyczką np. na zakup domu. Uzupełnieniem zabezpieczenia społecznego gwarantowanego przez państwo stała się chęć zabezpieczenia dochodów na starość, co przyczyniło się do rozwoju różnych form ubezpieczeń na życie, m.in. o charakterze oszczędnościowym, krótkoterminowym, indywidualny i związanym z funduszem inwestycyjnym.

Pod koniec rządów Margaret Thatcher rząd podjął wielką kampanię zachęcającą osoby uprawnione do świadczeń emerytalnych w miejscu pracy, by przenosiły je do prywatnych firm ubezpieczeniowych. Stało się to okazją do masowych nadużyć nawet ze strony najbardziej renomowanych firm. Liczbę takich przypadków szacuje się nawet na 2 mln, co stanowi 90% zawartych wówczas umów.

Mimo złych doświadczeń ubezpieczenia długoterminowe w Wielkiej Brytanii od 1980 roku cieszyły się niezakłóconym rozwojem, co ilustruje tabela poniżej. Średnie wydatki gospodarstwa domowego na ubezpieczenia na życie wzrosły z 344 funtów rocznie w 1989 r., do 427 w 1993 r. Zmalał natomiast procent gospodarstw domowych mających w swoich budżetach wydatki na ubezpieczenie na życie. Procent ten wynosił prawie 70% w 1989 r. by w 1993 r. osiągnąć poziom 65,7%. W tym samym czasie wzrosło zainteresowanie produktami emerytalnymi i rentowymi. Na skutek nadużyć dokonywanych przez firmy ubezpieczeniowe na początku lat osiemdziesiątych spadek zainteresowania ubezpieczeniami na życie wydaje się być naturalny.

Tabela 2:
Składka na ubezpieczenia na życie w Wielkiej Brytanii w latach 1980 – 1994 (w mln funtów szterlingów).

	1980	1985	1990	1991	1992	1993	1994
Ubezpieczenia na życie	3,252	5,767	10,180	10,883	11,658	11,988	12,437

Źródło: ABI

Lata 1996 – 1997 były latami najostrzejszej walki konkurencyjnej. Przepowiednia Marca Boleata (dyrektora generalnego Stowarzyszenia Brytyjskich Ubezpieczycieli – Association of British Insurers – w 1995 roku), dotycząca losów rynku ubezpieczeniowego nie jest już taką nierealną mrzonką. Brzmiała ona tak: „Za 5 lat czegoś takiego jak sektor ubezpieczeniowy nie będzie (…) szefuję bowiem branży, która wykazuje bardzo szerokie zróżnicowanie zainteresowań.” Porozumienia strategiczne z towarzystwami budowlanymi (Commercial Union z Abbey National) czy z bankami (Norwich Union z Barclays Bank) powodują, że „czysta ubezpieczeniowość” przestaje istnieć”. Trudno nie przyznać racji obserwując ostatnie trendy na rynkach finansowych; zjawisko bankassurance, tworzenie ogromnych koncernów finansowych czy globalna współpraca na jednolitym rynku. Problemy te zostaną szerzej poruszone w dalszej części rozdziału.

W Wielkiej Brytanii widoczny jest bardzo wyraźnie proces konsolidacji w branży ubezpieczeń. W rankingu pierwszych dwudziestu fuzji znaczące miejsca zajmują połączenia Prudential-Scottish, Amicable-M&G Life, Axa-Sun Life-Guardian i Lloyds TSB-Scottish Widows. Badania przeprowadzone przez Europejski Komitet Ubezpieczeń wykazują, że rynek ubezpieczeń na życie w Wielkiej Brytanii nie uległ jednak procesowi silnej koncentracji. Sprawdzano jaki procent rynku należy do pięciu największych firm. W przypadku ubezpieczeń na życie w Wielkiej Brytanii procent ten jest najniższy wśród krajów Unii Europejskiej i wynosi 28,8, podczas gdy np. w Szwajcarii wynosi on 71,1% a w Polsce ponad 90,0%.