Na ukształtowanie się rynku ubezpieczeń zasadniczy wpływ miały zmiany ustrojowe – transformacja gospodarki, wzrost gospodarczy i oszczędności finansowe gospodarstw domowych oraz zmiany regulacyjne w sektorze finansowym i ubezpieczeniowym. Dodatkowym czynnikiem oddziałującym na kształtowanie się nowoczesnych standardów sektora finansowego i ubezpieczeniowego były procesy dostosowawcze, związane z przystąpieniem Polski do WTO, OECD oraz stowarzyszenie, a następnie akcesja do Unii Europejskiej.
Próby przełamania państwowego monopolu dotychczasowych dwóch zakładów ubezpieczeń wystąpiły w połowie lat osiemdziesiątych[1] – ustawa z 1984 r. o ubezpieczeniach majątkowych i osobowych umożliwiła tworzenie zakładów ubezpieczeń w formie zakładu państwowego (poza dotychczasowym monopolistą) bądź spółdzielczego oraz w postaci spółki kapitałowej z 51-proc. udziałem Skarbu Państwa[2]. Powstały w tym czasie rynek określa się w literaturze mianem rynku „ułomnego”[3].
Uchwalenie ustawy o działalności ubezpieczeniowej w 1990 r.[4] wraz z regulacjami w sferze rynku bankowego[5], kapitałowego[6] oraz dotyczącymi zasad wolnej konkurencji[7] stworzyło formalne przesłanki do faktycznej demonopolizacji rynku oraz kształtowania nowoczesnego rynku ubezpieczeń.
Rozwój rynku ubezpieczeń uwarunkowany jest czynnikami natury ekonomicznej, rozwiązaniami systemowymi w samym sektorze ubezpieczeń oraz w innych sektorach i dziedzinach oddziałujących na rozwój ubezpieczeń, np. w sektorze finansowym (banki, giełda, rynek kapitałowy itp.) czy w dziedzinie zabezpieczenia społecznego[8] i w polityce państwa. Niemałą rolę odgrywają uwarunkowania historyczne, np. tradycja i poziom świadomości ubezpieczeniowej[92], oraz konkurencyjność firm ubezpieczeniowych i dostępność usług ubezpieczeniowych.
Rynek ubezpieczeń w Polsce, podobnie jak rynki innych krajów UE w Europie Środkowej i Wschodniej, dzieli od pozostałych krajów Unii duży dystans zarówno pod względem wielkości składki przypisanej brutto na 1 mieszkańca (wielkości wskaźnika gęstości) i relacji składki przypisanej brutto do PKB (wielkości wskaźnika penetracji), jak i relacji składki z ubezpieczeń działu I do działu II oraz struktury przedmiotowej ubezpieczeń w tych działach[10].
Jednakże 15 lat funkcjonowania rynku i przystąpienie Polski do UE spowodowało dostosowanie zasad jego działania do wymogów prawa unijnego oraz jego otwarcie, czyniąc go elementem składowym jednolitego rynku unijnego. Jednocześnie nastąpiło istotne przyśpieszenie rozwoju ubezpieczeń, unowocześnienie produktów ubezpieczeniowych, zwiększenie dostępności usług ubezpieczeniowych i podniesienie jakości świadczonej ochrony ubezpieczeniowej. Ważnym czynnikiem sprawczym dokonujących się zmian ilościowych i jakościowych jest również szeroka penetracja polskiego rynku przez zachodnie firmy ubezpieczeniowe[11].
Ocena stanu rynku, kierunków i perspektyw jego rozwoju w głównej mierze sprowadza się do oceny stopnia rozwoju jego poszczególnych, istotnych elementów składowych, jak również zmian w relacjach między nimi.
[1] Por. E. Wanat-Połeć (red.), Przegląd dziesięciolecia. Rozwój ubezpieczeń w Polsce w gospodarce rynkowej, PUNU 2001, s. 9 i nast. oraz ustawa z dnia 20 września 1984 r. o ubezpieczeniach majątkowych i osobowych (Dz. U. 1984, Nr 45, poz. 242).
[2] Por. T. Sangowski (red.), „Vademecum ubezpieczeń gospodarczych (pośrednika ubezpieczeniowego)”, wyd. 2, Saga Printing, Poznań 1998, s. 41 i nast.
[3] Ibidem; por. także ustawa z dnia 17 maja 1989 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniach majątkowych i osobowych (Dz. U. 1989, Nr 30, poz. 160).
[4] Por. ustawa z dnia 28 lipca 1990 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz.U. 1990, Nr 59, poz. 344).
[5] Por. np. ustawa z dnia 31.01.1989 r. Prawo bankowe (Dz. U. 1989, Nr 4, poz. 21).
[6] Por. ustawa z dnia 24.03.1991 r. Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi i funduszach powierniczych (Dz. U. 1994., Nr 58, poz. 239).
[7] Por. np. ustawa z dnia 24.03.1990 r. o przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym (Dz. U. 1997, Nr 49, poz. 318).
[8] Por. T. Szumlicz, „Ubezpieczenie społeczne. Teoria dla praktyki”, ed. cit., s. 154, gdzie autor podkreśla, że „im realnie niższy poziom bezpieczeństwa wynikający z systemu zabezpieczenia społecznego, tym bardziej powinno wzrastać zapotrzebowanie na dodatkową ochronę ubezpieczeniową”.
[9] Por. T. Szumlicz, O kształtowaniu świadomości ubezpieczeniowej (w:) „Ubezpieczenia w polskim obszarze rynku ubezpieczeniowego. Wyzwania i oczekiwania”, ed. cit., s. 609 i nast. oraz np. A. Szromnik, „Rynek ubezpieczeniowy: społeczne problemy kształtowania i funkcjonowania”, AE Kraków 2001, s. 22 i nast.
[10] Por. K. Ortyński, Rynek ubezpieczeniowy nowych członków Unii Europejskiej (krajów nowej Unii) (w:) J. Monkiewicz (red.), „Jednolity rynek ubezpieczeń w Unii Europejskiej. Procesy rozwoju i integracji”, ed. cit., s. 311 i nast.
[11] Por. T. Michalski (red.), „Ubezpieczenia gospodarcze w Polsce i w Unii Europejskiej”, Difin, Warszawa 2001, ss. 11-12.
Prace licencjackie i magisterskie o ubezpieczeniach, z ubezpieczeń 